Μοναξιά, ανάσες και ερωτικές σκηνές (περί των έργων της συναυλίας «Απομεινάρια από…»)

Μια παρουσίαση των έργων της συναυλίας «Απομεινάρια από…» με το TRIO vis-à-vis.

Nicolai Worsaae (*1980): Replication#1 για σοπράνο, φλάουτο και βιολοντσέλο (2014) είναι ένας κύκλος τεσσάρων τραγουδιών, στα οποία η τραγουδίστρια έχει επίσης έναν παραστατικό ρόλο. Η ερμηνεύτρια σέρνεται πάνω στη σκηνή, περιφέρεται σε κύκλους και σχεδόν τρέχει. Το έργο έχει κεντρικό θέμα την κουλτούρα και την ιστορική εξέλιξη του τραγουδιού σε διάφορες ιστορικές περιόδους: από την παράδοση του τραγουδιού τέχνης στα τέλη του 18ου αιώνα, τη ρομαντική περίοδο, μέχρι και τη σύγχρονη ποπ μουσική μας κουλτούρα.

Το πρώτο τραγούδι ονομάζεται Wonne der Wehmut και είναι ένα κείμενο του Γκαίτε μελοποιημένο από τον Μπετόβεν. Μεγάλο βάρος δίνεται στη λέξη Trocknet (στεγνώνω). Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στη χρήση του κειμένου, που φαίνεται σαν να έχει στεγνώσει αφήνοντας πίσω μόνο αναμνήσεις.

Στο δεύτερο μέρος χρησιμοποιείται το διάσημο ποίημα του Β. Μίλλερ Erstarrung, το οποίο μελοποίησε ο Σούμπερτ στον κύκλο τραγουδιών του Winterreise. Εδώ το επίκεντρο βρίσκεται και πάλι στην αναζήτηση ενός «κάτι» που έχει εξαφανιστεί. Αυτή τη φορά, ωστόσο, πρόκειται για την απουσία ενός αγαπημένου προσώπου. Tα δάκρυα στάζουν στο χιόνι, αυτό λιώνει και τα ίχνη του αγαπημένου αποκαλύπτονται.

Το τρίτο τραγούδι ονομάζεται Die Stille και είναι ένας συνδυασμός παλαιών και γνωστών λαϊκών τραγουδιών. Αντικατοπτρίζοντας το όνομά του, η πρόθεση εδώ είναι να δημιουργηθεί ένας χώρος όπου τα πάντα έχουν καταρρεύσει και η μοναξιά έχει αντικαταστήσει την αναζήτηση, επιτρέποντας στις αναμνήσεις να αναδυθούν.

Το τέταρτο τραγούδι, Exit/Abschied, απορρέει από το τρίτο τραγούδι. Περνάμε από την κλασική/ρομαντική παράδοση τραγουδιών και ποιημάτων στη σύγχρονη ποπ δημιουργία, της οποίας η μουσική γλώσσα υιοθετείται στη σύνθεση. Ενίοτε παρουσιάζονται και αποσπάσματα από ποπ τραγούδια. Γενικά, το τέταρτο και τελευταίο μέρος είναι κυρίως ένας αποχαιρετισμός στην κλασική Γερμανική τέχνη του Λιντ και ένα καλωσόρισμα στον 20ο/21ο αιώνα με την αγγλόφωνη ποπ τέχνη του. Δεν είναι πλέον οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις που ονειρεύονται την αγάπη μέσα από την τέχνη. Από εδώ και πέρα είναι δυνατό για όλους να «ζουν στα όνειρά τους». Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ομοιότητες με τις προνομιούχες τάξεις του 19ου αιώνα, αλλά δεν καθορίζεται πλέον από τους τότε κανόνες και τα άκαμπτα κοινωνικά πρότυπα. Το έργο τελειώνει με ένα απόσπασμα από τραγούδι των Depeche Mode “Though it’s not love, it means something…”. Ίσως εννοεί ότι κάθε άτομο πρέπει να αναζητήσει μόνο του τι είναι η ευτυχία. Αυτό είναι το τίμημα της πολυτελούς και πολυπόθητης ελευθερίας που επέφερε η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.

Neil Tomas Smith (*1987): oceans made small, λορκικές στιγμές για σοπράνο, φλάουτο και βιολοντσέλο (2013) είναι ένα κομμάτι που συνδυάζει μια πολύ υποκειμενική συλλογή στιγμών από τη ζωή και το έργο του Ισπανού ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, αποφεύγοντας συνειδητά μια απλή εκτέλεση των κειμένων του. Οι «στιγμές» του υπότιτλου είναι λοιπόν αποσπάσματα από την ποίησή του, τα θεατρικά του έργα και τη ζωή του, περιλαμβάνοντας ένα τραγούδι για πορτοκάλια, την τραγική εκτέλεσή του, το παίξιμο του πιάνου, το άγαλμα του ποιητή στην Μαδρίτη, την έννοια του ντουέντε (μια σκοτεινή, αυθεντική έκφραση) και τους μακριούς, ξηρούς δρόμους της Ανδαλουσίας. Η κατακερματισμένη αφήγηση προσπαθεί να αλληλοεπιδράσει με τον Λόρκα σε δραματικό, λογοτεχνικό και εκφραστικό επίπεδο.

Helmut Lachenmann (*1935): temA, για μέτζο σοπράνο, φλάουτο και βιολοντσέλο (1968) ήταν μία από τις πρώτες συνθέσεις στις οποίες η αναπνοή χρησιμοποιήθηκε ως μια θεματικό υλικό. Ο συνθέτης παίζει με τον αναγραμματισμό temA – Atem. Στα γερμανικά, η λέξη Atem σημαίνει αναπνοή και η λέξη T(h)ema (μουσικό) θέμα. Πρόκειται δηλαδή για τη θεματοποίηση της αναπνοής και στα τρία μουσικά όργανα σε όλες της τις πτυχές: έλλειψη αέρα, πίεση, εξ αναγκασμού δονούμενος αέρας, χαλάρωση και απελευθέρωση της έντασης μέσω της εκπνοής, τραγουδημένη εισπνοή, πιεσμένη εισπνοή, κοφτή ανάσα, ουρλιαχτό, ροχαλητό, ρουθουνητό, φτυσιά, «συμπιεσμένοι» ή «παραμορφωμένοι από την πίεση» ήχοι, κρατημένη αναπνοή που οδηγεί σχεδόν σε πνιγμό, μούδιασμα, παράλυση, μίμηση σπασμένου ξύλου. Υπάρχει μια διαλεκτική του γνωστού ως κάτι παραμορφωμένο ή αποξενωμένο από ένα νέο συγκείμενο.

Το temA αποτελεί επίσης το πρώτο βήμα του συνθέτη προς τη musique concrète instrumentale στην οποία οι μηχανικές συνθήκες παραγωγής του ήχου συμπεριλαμβάνονται στην ίδια τη σύνθεση. Η τεχνική αυτή χαρακτήρισε αργότερα ακόμα πιο πολύ το έργο του.

Η «παραβίαση του ταμπού», όπως γινόταν αντιληπτό στις αρχές της δεκαετίας του ’70, και όχι μόνο σε αυτό το έργο, εντοπίζεται λιγότερα στο φαινόμενο της παραμόρφωσης του ήχου (ροχαλίσματα, πιεσμένες χορδές, άτονα φυσήματα κ.λπ.), διότι τέτοια αποξένωση ήταν σχετικά αποδεκτή ως ένα χιουμοριστικό, ντανταϊστικό ή εξπρεσιονιστικό στοιχείο. Το σοκ οφείλεται κυρίως στη συνθετική λογική, η οποία παίρνει το απλό εφέ και του προσδίδει σοβαρότητα αντί για χιούμορ.

photo: Anna Tena

Helena Cánovas i Parés (*1994) & Maike Graf (*1996): «Πηνελόπη – Σπουδή σχετικά με την αναμονή» για φωνή, φλάουτο και βιολοντσέλο (2021/22 – ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΕΜΙΕΡΑ). Το να περιμένεις είναι να αγαπάς…; Το μουσικό θέατρο «Πηνελόπη – Σπουδή σχετικά με την αναμονή» ερευνά με εννιά εικόνες το φαινόμενο της αναμονής. Η Πηνελόπη είναι αλυσοδεμένη στο κενό και δεμένη με τον χρόνο. Περιμένει μια αιωνιότητα για την αβέβαιη επιστροφή του συζύγου της, Οδυσσέα. Ίσως περιμένει από ανυποχώρητη αγάπη, ίσως επειδή η αρετή της αναμονής είναι το μόνο που της έχει απομείνει. Για είκοσι χρόνια υφαίνει την κάμαρα της αναμονής της με αυταπάτες, προτροπές για αγνότητα, περισπασμούς σε μακροοπτικές και μικροοπτικές, κόμπους και απολίθωση. Εύθραυστοι και επαναλαμβανόμενοι ήχοι, μετατόπιση του χρόνου, βρόχοι κειμένου με οδυνηρή ενόραση, τα πνιγμένα-καταπνιγμένα θραύσματα των λέξεων. Αυτή η ατελείωτη, άχρηστη διάρκεια, αυτός ο αυτοτραυματισμός… μήπως τελικά ήρθε η ώρα;

Η Πηνελόπη, τραγουδημένη από τη Natasha López, είναι μόνη, συνοδευόμενη μόνο από τις πιστές ακόλουθούς της στο φλάουτο (Petra Arman) και στο τσέλο (Hugo Rannou), τη σύνθεση της Helena Cánovas i Parés και το λιμπρέτο της Maike Graf. Αλλά πόσο μόνη είναι η Πηνελόπη, όταν η αναμονή ήταν και είναι η πανδημική κατάσταση;

Η φλαουτίστρια και πολιτικός Maria Kalesnikava, η οποία ήταν μέλος του TRIO vis-à-vis μέχρι τη φυλάκισή της τον Σεπτέμβριο του 2020, εξαναγκαστικά συντροφεύει την Πηνελόπη στην αναμονή της.

Sophie Pope (*1988): Collective–Individuals για φωνή, φλάουτο, βιολοντσέλο και μαγνητοταινία (2020). «Το έργο Collective–Individuals εξετάζει τη συμπεριφορά των ζώων όσον αφορά τη μοναχική ζωή και τη ζωή σε ομάδες. Τα ζώα που ζουν σε ομάδες επικοινωνούν, αλληλοεπιδρούν (πουλιά σε σμήνη) και μεταδίδουν ασθένειες (όπως η COVID-19). Τα μοναχικά ζώα είναι σε μεγάλο βαθμό ήσυχα και απαλλαγμένα από ασθένειες. Μερικές φορές, σε καιρούς απελπισίας, τα μοναχικά ζώα συνεργάζονται· πιστά στο σύνθημα «μαζί είμαστε πιο δυνατοί» (όπως οι ακρίδες που περπατούν όλες μαζί). Η αγγλική γλώσσα έχει επινοήσει μερικές σπουδαίες εκφράσεις για ομάδες ζώων, δεν θα μπορούσα τις παραλείψω. Εν τέλη, ακόμα και σε μια ομάδα, εγώ είμαι εγώ και εσύ είσαι εσύ. Κατά τη διάρκεια της σύνθεσης, συχνά είχα στο μυαλό μου τη Ζωή του Μπράιαν:

‘ΜΠΡΑΪΑΝ: Είστε όλοι μαναδικοί!

ΑΚΟΛΟΥΘΟΙ: Ναι, είμαστε όλοι μαναδικοί!

ΜΠΡΑΪΑΝ: Είστε όλοι διαφορετικοί!

ΑΚΟΛΟΥΘΟΙ: Ναι, είμαστε όλοι διαφορετικοί!

ΝΤΕΝΙΣ: Εγώ όχι.’

Ιδιοφυές!»

-Sophie Pope

Catharina Backman (*1961): Vestigios (de tus…) για σοπτάνο, άλτο φλάουτο και βιολοντσέλο (2018/2019) είναι μια σύνθεση που δημιουργήθηκε ανάμεσα στο 2018 και το 2019. Είναι μια παραγγελία για το TRIO vis-à-vis (φωνή, τσέλο και φλάουτο) του “Musik i Syd”, ένα περιφερειακό μουσικό ινστιτούτο στις περιοχές Skåne και Kronoberg (Σουηδία). H συνθέτις έχει μελοποιήσει δύο ερωτικά ισπανικά ποιήματα της Natasha López. Και τα δύο ποιήματα, “V” και “B”, είναι λεκτικά παιχνίδια με την ηχομιμητική του γράμματος [b]: μερικές λέξεις περιέχουν αυτό το γράμμα, και μερικές λέξεις αρχίζουν με αυτό το γράμμα. Τα ποιήματα περιγράφουν διαφορετικές ερωτικές σκηνές δύο εραστών: την έντονη σεξουαλική ένωση ως ιλιγγιώδες ταξίδι στο “V” και ένα παθιασμένο φιλί στο “B”. Και τα δύο ποιήματα είναι σύντομα, αλλά πολύ πυκνά, έντονα και συμπυκνωμένα: κάθε στίχος αποτελείται από ένα ή το πολύ δύο λόγια. Στο “V” η περιγραφή της σεξουαλικής ένωσης συμπιέζεται σε 9 στίχους και στο “B” η περιγραφή του παθιασμένου φιλιού μειώνεται σε 8 στίχους. Η συμπίεση της λυρικής δομής δίνει στη συνθέτη αρκετό χώρο για να παίξει με αυτές τις λέξεις και να δημιουργήσει έναν ηχητικό κόσμο που συνδέεται με τον ερωτισμό του ποιήματος. Το έργο διαιρείται σε 5 ενότητες, ως εξής:

– A: Καρδιές

– B: Kυκλοφορία του αίματος (γρήγορος κύκλος)

– C: B (Ποίημα “B”)

– D: Viaje vertiginoso (ιλιγγιώδες ταξίδι)

– E: Ανάμνυση του “V”.

Ολόκληρο το έργο μπορεί να συλληφθεί τόσο ως ένα ταξίδι μέσα από την αγάπη μεταξύ δύο εραστών, όσο και ως ένας διάλογος μεταξύ τους, οι ρυθμοί του οποίου καθορίζονται από την ένταση του πάθους: μερικές φορές σταματούν, μερικές φορές γίνονται πιο γρήγοροι, βίαιοι και έντονοι, μερικές φορές γίνονται πολύ τρυφεροί. Επιπλέον, είναι επίσης η ανάμνηση μιας ιστορίας αγάπης. Τα ερωτικά ποιήματα λειτουργούν ως βάση για τη μουσική σύνθεση της Catharina Backman, η οποία προσπαθεί να απαθανατίσει αυτήν την ερωτική φύση και να δημιουργήσει έναν μικρό ηχητικό κόσμο γεμάτο λεπτομέρειες, στον οποίο δύο εραστές και τα σώματά τους ασχολούνται με ερωτικά παιχνίδια και διάλογους με αισθησιακό τρόπο. Το TRIO vis-à-vis παρουσίασε το έργο στις 6 Απριλίου 2019 στη σειρά συναυλιών “sounds like…” στο Dunkers Kulturhus Helsingborg. Η Σουηδή συνθέτις ήταν επίσης παρούσα. Αυτό το έργο είναι πλέον μέρος του ρεπερτορίου του TRIO vis-à-vis.

ΠΟΙΗΜΑΤΑ:

V

viaje

vertiginoso

bordeando

tu valle

buscando

vehemente

el bálsamo

viscoso

que bañe

mi vientre

B

babean

mis labios

buruños

de saliva:

vestigios

de tus

besos

Το TRIO vis-à-vis θα εμφανιστεί την Τετάρτη, 2 Αυγούστου 2023, στις 21:00 στο Studio του Μεγάρου Χορού Καλαμάτας.

Δελτίο εισόδου €10 (μειωμένο €5)